معماری و خانه‌سازی قرآنی در عصر حکومت امام مهدی (ع)

چكیده:

در عصر حکومت حضرت امام مهدی (علیه السلام) آیات وحیانی قرآن کریم و سیره انسان‌ساز رسول الله (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) و معصومان (علیهم السلام) مصدر برنامه‌ریزی بر همه امور از جمله معماری و خانه‌سازی خواهد بود که به طور طبیعی نوع معماری و خانه‌سازی قرآنی بر سبک زندگی و شکل و فرم زندگی شهری و روابط خانوادگی تاثیرات شگرفی می‌گذارد در این پژوهش با مرور بر آیات قرآن و خانه‌سازی انبیاء و اولیاء و شاخصه‌های آن به تبیین عوارض و آثار سوء معماری سکولار و غیردینی و آثار اسفبار آن پرداخته و آنگاه وضعیت مطلوب معماری و خانه‌سازی قرآنی در عصر حکومت امام مهدی (علیه السلام) را مشخص نموده‌ایم. توجه به ظرائف و آثار و برکات معماری و خانه‌سازی قرآنی و رویکرد به آنها از سوی منتظران و زمینه سازان حکومت مهدوی (علیه السلام) و اجرای آن در سطح جامعه اسلامی از زمره برآیندهای این مقاله می‌باشد.
کلید واژه : قرآن، خانه‌سازی، شاخصه‌ها، حکومت مهدوى

مساله:

فلسفه خانه‌سازی و ابزار آن و کیفیت آن و نعمت خانه و نحوه استفاده از آن و آداب خانه‌داری و آداب ورود و خروج از منزل و فرهنگ حاکم بر محیط خانه و خانواده و ایمن سازی سقف و امکانات و بهداشت فیزیکی و روحی خانه از مطالب مهم و تاثیرگذار قرآن در باب معماری و خانه‌سازی قرآنی است. خداوند صنعت خانه‌سازی و فکر معماری و زیباسازی خانه‌های مسکونی را به انبیاء و امت‌های آنها ارائه نموده است و دستور به شهرسازی و خانه‌سازی داده است. قرآن خانه‌سازی انبیاء و اولیاء و شاخصه‌های آن را تبیین و عوارض و آثار سوء معماری غیردینی و طاغوتی را ذکر می‌نماید. کیفیت و کمیت خانه‌سازی با معماری قرآنی و رعایت امور حقوقی، اخلاقی، عبادی و سیاسی در جهاد خانه‌سازی قرآنی حکومت حضرت مهدی (علیه السلام) مساله مورد توجه در این مقاله می‌باشد.

مقدمه:

خانه، بیت، اتاق، حجره، دار، مسکن، ذات العماد و اکنان از جمله واژه‌های قرآنی است که در آیات قرآن استعمال شده است (هاشمی، فرهنگ قرآن، ج12، ص1386، 293) تاریخ و فلسفه خانه‌سازی و ابزار آن و کیفیت آن و نعمت خانه و نحوه استفاده از خانه و آداب خانه‌داری و آداب ورود و خروج از خانه و فرهنگ حاکم بر محیط خانه و خانواده و ایمن سازی سقف و امکانات و بهداشت فیزیکی و روحی خانه از مطالب مهم و تاثیرگذار قرآن در باب معماری و خانه‌سازی قرآنی است. خداوند در قرآن اسکان و آرامش‌یابی را فلسفه خانه‌سازی ذکر نموده است» والله جعل لكم من بیوتکم سکنا» (نحل/80) و خانه و تفکر خانه‌سازی را نعمتی الهی قلمداد نموده است (و یواکم فی الارض تتخذون من سهولها قصورا و تنحتون الجبال بیوتا فاذكروا آلاء الله (اعراف/74) خداوند صنعت خانه‌سازی و فکر معماری و زیباسازی خانه‌های مسکونی را به انبیاء و امت‌های آنها ارائه نموده است و دستور به شهرسازی و خانه‌سازی داده است (و اوحینا الی موسی و اخیه ان تبوء القومکما بمصر بیوتا) (یونس/87) و حضرت موسی و هارون همچون انبیاء دیگر ماموریت جهاد خانه‌سازی پیدا نمودند. خداوند ایمن‌سازی و استحکام بخشی ساختمان خانه‌ها را بخشی از معماری می‌داند (بیوتا آمنین- (حجر/82) و (تنحتون من الجبال بیوتا فارهین- (شعراء/149) و (تتخذون من سهولها قصورا و تنحتون الجبال بیوتا فاذکروا آلاء الله (اعراف/74) و تعلیم ساختن خانه‌ها کنارکوه‌ها را در راستای تکمیل نعمت‌های الهی قلمداد نموده است (و جعل لکم من الجبال اسکنانا- (نحل/81) ، تا از سیل، سیلاب، زلزله، طوفان، رانش زمین و حشرات و جانوران موزی که در خاک‌های نرم و سست زندگی می‌کنند مصون باشند. خداوند با ذکر ساخت اولین خانه که با معماری جبریل امین برای عبادت شکل گرفت (ان اول البیت وضع للناس للذی ببکه مبارکا- آل عمران/96) به فرهنگ حاکم بر محیط خانه و خانواده پرداخته که باید خانه محل تلاوت قرآن، اقامه نماز قرائت تسبیح، حمد، تهلیل، تکبیر و سجده باشد تا نور آن خانه و اهل آن به آسمان تلالو کنند ( فی بیوت اذن الله ان ترفع و یذكر فیها اسمه یسبح له فیها بالغدو والاصال....... ذکرالله و اقام الصلوه و ایتاء الزکوه (نور/36 و37) وآنچه باعث زیبایی و نورانیت خانه می‌گردد همین امور است. و بر همین اساس است که خداوند نام خانه مقدسی که بر فراز کعبه در آسمان چهارم یا هفتم قرار دارد را به جهت کثرت زائران و طواف کنندگان و نمازگزاران و تسبیح گویان و تجمع فرشتگان الهی، بیت المعمور خوانده است تا معلوم شود که زیبایی و آبادانی و عمران یک خانه به چیست (و البیت المعمور و السقف المرفوع) (طور/4 و5) اما عده‌ای بنابر فرهنگ و سبک زندگی فرعونی و قارونی ثروت خدادادی را صرف ساختن کاخها و قصرها و ویلاهای گرانقیمتی می‌کنند که از آن ثروت می‌توانست دهها خانواده سامان گرفته وخانه‌دار شوند. خداوند در سوره زخرف فرموده است اگر بیم گرایش مردم به کفار نبود من نعمت‌هایم را در دنیا بر کفار به گونه‌ای تمام می‌کردم که سقف خانه‌هایشان از نقره و نردبانهای بالا رونده و درهای متعدد و تخت‌های زینتی در خانه‌های مجللی که مزین به طلا و نقره باشد فراهم می‌آوردم تا کفار بر آن تخت‌ها تکیه زده و به زندگی اشرافی بپردازند. (لبیوتهم سقفا من فضه و معارج علیها یظهرون- ولبیوتهم ابوابا و سراعلیها یتکون و زخرفا و ان کل ذلک لما متاع الحیوه الدنیا) (زخرف /33 تا 35) واگذاری مزایا، امکانات و بهروری از زندگانی مجلل و طاغوتی دنیا به کافران موجب می‌گردد تا بیشماری از دنیازدگان سطحی‌نگر به سبک زندگی و معماری و خانه‌سازی آنها روی آورده و زمینه گرایش نسلها به کفر فراهم آید خداوند در همین آیات سوره زخرف متذکر می‌گردد که زندگی مجلل و با شکوه دنیا در برابر نعمت‌های جاودانه آخرت آنقدر پست و حقیراست که قابل قیاس نیست و هیچ کدام از انبیاء و اولیاء و خردورزان به تجملات و زخارف زودگذر زندگی دنیا دلبستگی و وابستگی نداشته‌اند.

آثار سوء و مخرب معماری سکولار و غیردینی

با تامل و مقایسه بر نوع خانه‌سازی و معماری اسلامی و سکولار و برآیندهای هرکدام در‌می‌یابیم که معماری سکولاریک معماری دین گریز تجمل گرا، سلامت گریز فرد گرا، خودنما و بدگرا در طرح و نقش و فرم است که در آن برای معنویت، امنیت و آرامش اهل خانه فکری نشده بلکه برعکس بر عریانی، خودنمایی، مصرف زدگی، و بی‌هویتی به اسم فضای بهینه، مدرنیته، اوپن، ویویا دورنما تاکید شده است که خود این تبذل، اثرات منفی بر اخلاق، روحیه و نوع تفکر افراد می‌گذارد. که به بعضی از آثار سوء و مخرب این معماری اشاره می‌کنیم.

1- معماری دین گریز

معماری سکولار تضاد با دین و خداپرستی و اخلاق دارد. در معماری اسلامی مسجد بعنوان محور محله قرار گرفته و خانه هاگرداگرد آن ساخته می‌شد و مسجد محلی صدور معنویت و امنیت و آرامش بود و اهل هر محله شخصیت‌‌اش با مسجدی بودن گره خورده بود. و در هر محله طبیب معنوی بعنوان امام جماعت مسجد بود که با همه اهل محل رفیق بود و مردم او را گره‌گشای امور خود و محل شور و مشورت خود می‌دانستند اما در معماری سکولار همه این زیبائیها حذف شده و دیگر از خانه‌ها صدای اذان و ذکر و توسل و تلاوت قرآن نمی‌آید بلکه آنچه فضای محله‌ها را پر نموده صداهای شهوت انگیز و گوشخراش موسیقی‌های غربی است. معماری اسلامی یک معماری قبله‌گراست و یکی از معانی قبله عبادتگاه است؛ یعنی خانه‌های خود را محلی عبادت قرار دهید؛ به قرینه «وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ». و تنظیم امور بر اساس قبله صورت گیرد: «و أوحینا إلى موسى و أخیه أن تبوّء القومكما بمصر بیوتاً واجعلوا بیوتكم قبله و أقیموا الصلاه و بشّر المؤمنین» (یونس/87) در این آیه، شاید منظور از قبله، با قرینه «أقیموا الصلاه» که مربوط به نماز است و در این سیاق از آیه بیان شده، همان جهت اقامه نماز باشد. هر چند جهت قبله، میان بنی اسرائیل و مسلمانان متفاوت بوده است؛ ولی به صورت کلی از این آیه، جهت‌دار بودن منازل برداشت می‌شود. و معنای دیگر، مقابل هم قرار دادن خانه‌ها به صورت متمرکز و در کنارهم (نه بر روی هم) تا از پراکندگی و تفرقه دور شده، به استحکام روابط صحیح اجتماعی و همچنین احیای روح جمعی، بر اساس تقوی و اقامه نماز بپردازید. خانه رسول خدا (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) و حضرت خدیجه (سلام‌ الله‌ علیها) ، خانه‌ای زیبا و دارای چهار اتاق، سه اتاق اندرونی (یک اتاق برای فرزندان، یک اتاق برای پیامبر اکرم (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) و حضرت خدیجه (سلام‌ الله‌ علیها) و یک اتاق نیز برای عبادت رسول خدا (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) ؛ اتاق بیرونی هم برای ملاقات با مردم و میهمانان بوده است. طرحی زیبا، اما عاری از هرگونه تکلّف و زینت‌های دنیوی، بسیار ابتکاری و جالب که متأسفانه توسط وهابیت تخریب شده است. (مرآة الحرمین، ص189)

2) معماری تجمل‌گرا

عوامل درونی پیدایش و گسترش معماری تجملگرا، حب دنیا، تکبر، تکاثر و تفاخر طلبی است. در معماری قرآنی بر ساده زیستی و بی‌آلایشی و بی‌پیرایگی تاکید شده زیرا موجب آسودگی ارتباطات اجتماعی به خصوص صله رحم می‌گردد و برعکس معماری تجمل‌گرا موجب کمرنگ شدن فرهنگ صله رحم در جامعه می‌گردد. تجمل‌گرایی در لغت به معنای آراسته‌گرایی است. و در اصطلاح گرایش افراطی به استفاده از زینت‌های مادی در زندگی می‌باشد. از آنجایی که گرایش به زیبایی یک امر فطری در نهاد آدمی است و از آنجا که خداوند زیبا است و زیبایی را دوست دارد، در نگاه اول به نظر می‌رسد که تجمل نه تنها امری ناپسند نیست بلکه امری بسیار نیکو و منطبق با فطرت انسانی است پس دو نوع تجملگرایی داریم «تجمل‌گرایی خوب» و «تجمل‌گرایی بد. قرآن کریم معماری فرعونی و قارونی و اطرافیان آنها را گرایش به تجمل‌گرایی بد و تزیین شیطانی برای گمراه کردن مردم از راه خدا دانسته است. اما در معماری اسلامی بر وجود عناصری همچون نور، رنگ، خط و اشکال هندسی برای زیبا آفرینی تاکید شده است. در متون روایی آمده است که همه اطراف اتاق امام صادق علیه السلام، مزین به آیة الکرسی بوده و در سمت قبله و مکان عبادت آن حضرت نیز از آیات قرآن استفاده شده بود. اسلام از زیبایی و زینت متعارف که با موازین شرعی مطابقت داشته باشد، استقبال می‌کند. امام صادق علیه السلام فرموده است: خداوند دوست دارد هرگاه به بنده‌ای نعمتی ارزانی داشت، آثار آن نعمت را در او ببیند. سؤال کردند: چگونه؟. حضرت فرمودند: استفاده از لباس خوب، بوی خوش، منزلی تمیز که با گچ سفید کاری شده باشد و فضای بیرونی منزل تمییز باشد و داخل منزل از روشنایی و نور خوب بهرمند باشد. هرچه مسکن و خانه تزیین شده و تجملات و تشریفات آن زیاد گردد، انسان میل بیشتری به مادیات داشته و از معنویات دور خواهد افتاد. امروزه خانه‌ها با انواع ظروف تجمّلی که هیچ استفاده و کاربردی جز دنیازدگی اهل آن و حسرت و آه برای دیگران ندارد، تزیین می‌شود؛ دکورها، ویترین‌ها و کمدهایی که مملوّ از وسایل تزیینی و زینتی، مجسمه‌ها و... است که این موارد مخالف صریح با سبک زندگی اسلامی می‌باشد و در راستای سبک زندگی غربی است. در شریعت مقدس اسلام، از نقاشی تصویر جانداران و ساختن مجسمه‌ی آنها، نهی شده است. از این رو مجسمه‌سازی و نقاشی جانداران، از شغل‌های حرام به شمار می‌روند. شیخ انصاری در کتاب المکاسب حرمت مجسمه‌سازی را اجماعی دانسته و حرمت نقاشی از جانداران را نیز از برخی بزرگان نقل کرده است. (مرتضی انصاری، المکاسب، ج1، چ1، نشر آرموس اسماعیلیان قم، 1381ه.ش، ص66.)
در بخش «الزی و التجمل» از کتاب کافی بابی با عنوان «تزویق البیوت» آمده و در آن احادیثی درباره‌ی حرمت مجسمه‌سازی و نقاشی انسان و حیوان وارد شده است. ابو بصیر می‌گوید: امام صادق (علیه‌ السلام) از قول پیامبر اکرم (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) فرمود: جبرئیل نزد من آمد و گفت: «ای محمد، پروردگارت به تو سلام می‌رساند و تو را از تزویق خانه نهی می‌کند». ابو بصیر می‌گوید: پرسیدم تزویق خانه یعنی چه؟ امام علیه السلام فرمود: نقاشی کردن صورت‌ها. (محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج6، ج3، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1367ه. ش، ص527.) .

3) معماری سلامت گریز

در معماری سکولار علیرغم ظاهر فریبنده‌اش به پاکی و طهارت و سلامت جسم و جان توجهی نشده است و می‌توان این معماری را معماری سلامت گریز نامید. در معماری قرآنی بر پاکی و طهارت و سلامت جسم و جان تاکید شده است و در چیدمان بخش‌های متعدد خانه مانند سرویس بهداشتی، حمام، و آشپزخانه بدور از محل زندگی و نشیمن برنامه‌ریزی شده است و همچنین خانه محل نگهداری حیوانات اعم از سگ، گربه و... غیره نبوده و از هرآلودگی پاکیزه است. بخش عمده‌ای از بیماریها جسمی و روانی ناشی از آوردن سرویس بهداشتی، حمام، و آشپزخانه و حیوانات اعم از سگ، گربه به فضای درونی خانه می‌باشد ایجاد بوی بد در فضای اتاقها، افزایش ویروسها و میکروبها، قارچها و کپک‌های خانگی آثار مواد شیمیایی ضد عفونی کننده و گندزداها و یا حشره‌کش‌ها و یا خوشبوکننده‌های صنعتی یا بیماریهای که سگ و گربه دارند و با مدفوع خود آنها را در محیط خانه گسترش می‌دهند همه و همه اثر فرهنگ و معماری سلامت گریزاست. (سایت سلامت، پایگاه جامع اطلاعات پزشکی) ، امام صادق (علیه‌ السلام) فرمودند: شایسته است محلی تخلّی در پوشیده‌ترین جای خانه باشد. پیامبر اکرم (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) فرمودند: جبرئیل امین بر من نازل شد و گفت: در خانه‌ای که سگ یا ظرفی ادرار در آن باشد، ما ملائکه وارد نمی‌شویم. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که سرویس بهداشتی، باید دور از محل زندگی باشد.

4) معماری فردگرا

از دیگر آثار معماری سکولار، فردگرایی و فردی شدن خانه و محیط زندگی می‌باشد. یکی از چیزهایی که در فرهنگ غرب وجود دارد این است که هر فرد به دنبال جدایی گزینی می‌باشد به گونه‌ای که افراد یک خانواده در یک خانه از هم جدا زندگی می‌کنند و فقط وقت غذا دور هم جمع می‌شوند. یا از ارتباط با همسایگان طفره رفته و از حال همسایه‌های خود بی‌خبرند، خصوصاً در زندگی آپارتمان نشینی که همه به فکر خود هستند و کمتر از حال دیگر همسایه‌ها خبر دارند. شایان توجه است که خانه نه تنها یک محل برای آرمیدن است بلکه یک مکانی است که هویّت فردی یا جمعی افراد را تشکیل می‌دهد از این رو به خانه می‌گویند حریم خصوصی زیرا در آن حرمت افراد نگه داشته می‌شود. در جوامع غربی مهمترین دغدغه درامر خانه‌سازی شیوه توضیح فضا‌ها و تقسیم بندی آن برای همه افراد خانواده آن هم بصورت جداگانه (اتاق خصوصی) پذیرایی، اتاق خواب و... اما در فرهنگهایی که ارزش اجتماع گرایانه در آنها بیشتر باشد، مفهوم حریم خصوصی متفاوت است و به خانه با دید حریم و حفظ و صیانت نگاه می‌شود.

5- معماری خودنما

از آثار دیگر معماری سکولار این است که خانه و مسکن دیگر کمتر نقش ایجاد پوشش و رعایت حریم بین خودی و غیره را دارد. انسان غربزده سکولار بیشتر مایل به افشای خود و در معرض دید دیگران قرار داشتن و یك نوع عریانی و خودنمایی است، گویی دیگر چیزی برای مخفی نگه داشتن وجود ندارد لذا می‌بینیم دیوارهای خانه‌ها کوتاه یا برداشته می‌شود و جای خود را به نرده و حصارهای تزئینی می‌دهد، اتاقها و آشپزخانه‌ها همه یکسره اوپن و باز می‌شوند و اندرونی و بیرونی یکی می‌شود پنجره‌ها به بیرون افزایش می‌یابد حتی تزئین خانه‌ها مثل شیشه‌ها آینه‌ای «رفلکس» می‌گردد که همه باعث از میان بردن فاصله‌ها می‌شود. ویوها یا دورنماها و بالکن‌ها محلی نشستن و خودنمایی زن و مرد با لباس‌های مبتذل می‌گردد و چشم چرانی به خانه همسایه‌ها از زمره مفاسد این اماکن در معماری سکولار است. حفظ حیا و دینداری در خانه با شکل و نمای داخلی خانه، به صورت مستقیم مرتبط است به عنوان نمونه در منازل جدید، وضعیت اکثر اتاق‌ها، حتی اتاق حمام و... به سمت آشکار شدن، در حال پیش روی است. این در حالی است که در اسلام، حفظ حیا از مهم‌ترین مسائلی است که انسان باید در تمام جنبه‌های زندگی خویش، آن را در نظر بگیرد؛ امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید:
«هرکسی که حیا ندارد، ایمان ندارد» (کلینی،1429، ج13؛ 63) .

6- معماری بدگرا

وقتی مختصات و عناصر بافت یک خانه بر اساس هوا و هوس و شهوت گذاشته شود معماری آن یک معماری بدگراست و معماری بدگرا از مبانی تفکر سکولار نشات می‌گیرد و بر مجموعه زوایای معماری درون خانه تاثیر می‌گذارد. در مهندسی خانه فاطمه زهراء (سلام‌ الله‌ علیها) و ائمه الطهار (علیهم‌ السلام) طرح محراب، حجره عبادت و تلاوت قرآن و مدرس درس و بحث مهندسی می‌شده و هر یک از قسمت‌های خانه با یک تفکر الهی و نیازهای فطری چیدمان می‌شده است تا کمترین ضرر و بیشترین سود را برای اهل خانه داشته باشد. در معماری اسلامی آشپزخانه را در جایی از ساختمان قرار می‌دادند که کدبانو در دید نامحرم نباشد. از طرفی بوی غذا به محیط خانه سرایت نکند و خانم خانه بتواند به راحتی کار خود را انجام دهد ولی امروزه شاهد این هستیم که آشپزخانه در وسط ساختمان و درست در دید نامحرم واقع می‌شود لذا برای چاره این مشکل خانوادهای مذهبی و متدین دست به دامان پرده و جداکنندهایی از این قبیل می‌شوند در معماری اسلامی حمام و سرویس بهداشتی ناپیداء و در حاشیه خانه بوده اما در زندگی مدرن امروزی بهترین جای ساختمان بعنوان حمام و سرویس انتخاب می‌شود که در معرض دید بوده و این خود اثرات نامطلوبی بر محیط و روح و روان و بهداشت افراد در محیط زندگی می‌گذارد. و این‌ها نشانه‌های بدگرا بودن معماری سکولار است.

احکام و آداب خانه‌سازی

مرتفع نبودن خانه‌ها 4 مرتبه در قرآن مورد تاکید قرار گرفته است. (اصغری، یوسف، شرایط کلّی مسکن از دیدگاه منابع اسلامی) بلندی یا کوتاهی خانه‌ها، کیفیت سقف، وضعیت هوا و نور، غصب فضا یا امکانات موجود در محل سکونت از جمله احکامی است که ائمه اطهار برنامه مهندسی و معماری خود در این ارتباط را مطرح ساخته‌اند. از امام صادق (علیه‌ السلام) روایت شده است: سقف خانه را هفت تا هشت ذراع بیشتر قرار ندهید (حدود 3 الی 3 و نیم متر) که عوارضی برای اهل خانه دارد (طبرسی،1370: 126) . از رسول الله (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) روایت شده است: ساختمان بلند و مرتفع، حقوق همسایه‌ها را ضایع می‌سازد و ایشان از مردی انصاری که در مدینه ساختمان بلند و مرتفعی ساخته بود، رو برگردانده و فرمودند: چنین بناهای بلندی برای دیگر ساختمان‌های محل، زحمت و مزاحمت ایجاد کرده و جریان هوا و نور را از آنان دریغ می‌دارد. (طبرسی،1370: 126) . زمینی که مسکن در آن احداث می‌شود، نباید غصبی باشد؛ همچنین استفاده از مصالح حرام به شدت منع شده و مایه ویرانی منزل خواهد شد. از رسول خدا (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) روایت شده است: هر کس یک وجب از زمین دیگران را غصب نماید در قیامت تا هفت طبقه آن قطعه زمین را برگردنش می‌آویزند. و کسی که در ملک غصبی نماز بخواند اگرچه روی فرش غصبی و تخت و مانند اینها باشد، نمازش باطل است پیامبرفرمود: «اتَّقُوا البُنیَانَ فِی الحَرَامِ فَإِنَّهُ أَسَاسُ الخَرَابِ» (مستدرک الوسائل، ج3، ص472) با پول حلال خانه بسازید و مواظب باشید در پول ساختند حق مردم نباشد و خمس مهم است چون در این حالت یک پنجم مردم فقیر در آن پول شریک هستند حدیث داریم «إِنَّ الحَرَامَ لَا یَنمِی وَ إِن نَمَی‌لَا‌ یُبَارَکُ لَهُ فِیهِ» (کافی، ج5، ص125) مال حرام رشد نمی‌کند یا اگر رشد کمی پیدا کند برکت ندارد...یکی از عوامل معنوی خراب شدن ساختمان که باعث اختلال در آن می‌شود و می‌تواند آرامش ساکنان‌اش را سلب کند، هزینه ساخت آن است که اگر مقداری مال حرام در ساخت آن به کار رود، مطابق با این روایت از حضرت رسول اکرم (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) ، خرابی خانه را در پی خواهد داشت: «در ساخت و ساز از حرام پرهیز نمایید؛ چون همانا ناپرهیزی و استفاده از حرام در ساخت و ساز پایه‌های خرابی را در آن بنیان می‌نهد» (نوری، 1408، ج3: 472) .. امام صادق (علیه‌ السلام) فرمودند: کسی که مالی را از راه غیر حلال کسب کند، خداوند ساختمان و مصالح ساختمانی را بر او مسلّط می‌سازد. (فروع کافی ج6 ص 531) امام صادق (علیه‌ السلام) فرموده است: خداوند متعال ساختمان‌هایی دارد که انتقام گیرنده نامیده می‌شود پس اگر خداوند به بنده‌ای مالی عطا کند و او حق آن را (خمس، زکات و انفاق‌های مستحبی) پرداخت نکند آن را بر او مسلّط می‌کند پس مالش را در آن صرف می‌کند و می‌میرد و ساختمان را می‌گذارد و می‌رود. (من لایحضره الفقیه ج4: ص427) (احکام و آداب مسکن غلامرضا گلی زواره ص92) هر ساختمانی که از کفایت، بیشتر باشد، آن ساختمان در قیامت، وبال صاحب‌اش می‌شود (برقی،1371، ج2: 608) . 2. هر بنایی که بیش از اندازه باشد، روز قیامت، صاحب‌اش مجبور به حمل آن می‌شود (حرّعاملی، 1409، ج5: 338) . امام علی (علیه السلام) در ذیل نامه‌ای که برای حارث همدانی می‌نویسد، درباره جایگاه و موقعیت جغرافیایی مسکن، این چنین می‌فرماید: «مسکن‌ات (جایگاه استراحت‌ات) را در شهرهای بزرگ قرار بده که آنجا مرکز اجتماع مسلمانان است و از اقامت در مراکز غفلت و ستم کاری و آن جا که یاری رسانندگان بر طاعت خدا کم هستند، پرهیز نما» (شریف الرضی،1414: 460) . وسعت دید و عمق تفکر اسلامی را در این روایت، به روشنی می‌توان ملاحظه نمود؛ چنان چه در این روایت، حتی به تأثیرگذاری عقاید دیگران و اطرافیان خانه نیز اشاره شده است؛ بدین لحاظ انسان باید قبل از بنا کردن ساختمان، در مورد منطقه ساخت منزل و اطرافیان و اعتقادات آن‌ها، تحقیق و تفحّص نماید و سعی کند از مناطقی که افراد بی‌دین در آن‌ها زندگی می‌کنند، دوری نماید؛ چه این که این مسئله، باعث غفلت، جهل و ظلمت انسان می‌شود.

معماری اسلامی در عصر حکومت امام مهدی (علیه‌ السلام)

معماری قرآنی عصر امام مهدی (علیه السلام) از ویژگی‌ها و مختصات ممتازی برخوردار است این معماری با زدودن آثار معماری سکولار و تغییر و تحول در بافت و شکل و فرم معماری، تفکر و مبانی معماری قرآنی را به تمامی نقاط عالم اعلام و گسترش می‌دهد. معماری قرآنی در عصر حکومت امام مهدی (علیه السلام) بر مبانی عدالت، قسط، عبادت، امنیت، آرامش و مصونیت بخشی استوار است و بر اساس همین مبانی آنچه را مغایر مبانی انسان ساز قرآن باشد تغییر و متحول خواهد ساخت. ما در این مقاله به تعدادی از این تغییرات و تحولات اشاره خواهیم نمود.

1. بستن پنجره‌های مشرف به کوچه ها»

یکی از عناصر معماری سکولار باز کردن پنجره‌های مشرف به کوچه‌ها و خیابانهاست چیزی که در فساد و خیانتهای زناشویی و نظایری از این دست نقش دارد وجود پنجره‌های مشرف به کوچه و خیابان است. وجود این پنجره‌ها هرچند ناخواسته باعث می‌شود که هر آنچه که در درون خانه می‌گذرد به بیرون انتقال یابد بخصوص در فصل گرما که این کار سهل‌تر می‌گردد لذا یکی از کارهایی که در زمان ظهور حضرت صورت می‌گیرد مسدود کردن پنجره‌های مشرف به کوچه‌ها و خیابانها است. در روایت آمده که «و سدّ کل کوّة الی الطریق) (مفید،1413، ج2: 385) .

2. برچیده شدن بالکن‌ها و ناودانها

یکی دیگر از چیزهایی که در خانه‌سازی مدرن به چشم می‌خورد و به بهانه استفاده از فضاء (تراکم) وسیله‌ای برای درآمدزایی تبدیل شده ساختن بالکن در طبقات فوقانی خانه‌هاست که علاوه بر تجاوز به حقوق عمومی از آثار سوء اخلاقی و اجتماعی برخوردار است. در روایت آمده که در زمان حضرت «سدّ کل جناح و کنیف و میزاب الی الطریق» تمامی بالکن‌ها و فاضلابها و ناودانهایی که مشرف و یا واقع در راه مردم هست را می‌بندد. (مفید،1413، ج2: 385) .

3. تخریب خانه‌های مشرف به خانه همسایه‌ها

یکی از آسیبهایی که در خانه‌سازی عصر حاضر با آن مواجه هستیم خانه‌سازی مشرف به خانه‌های دیگران است. این مورد علاوه بر مزاحمت برای همسایگان می‌تواند خطرات جدی در عرصه اخلاق، فرهنگ و اجتماع داشته باشد لذا در زمان ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) خانه‌هایی که مشرف به حریم دیگران است توسط حضرت تخریب یا مسدود می‌گردد. در روایت است که «و البیوت التی تشرع الی الجوار» (مفید، 1413، ج2: 385) .

مساجد در عصر ظهور

توجه و اشتیاق مسلمانان به تطهیر و تعظیم و تقدیس مساجد که برگرفته از تأکیدات قرآن کریم و دستورات رسول اکرم (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) و ائمه اطهار (علیهم‌ السلام) مبنی بر «عمران و آبادی مسجد»، «اخذ زینت در مسجد»، «رفعت مکانی مسجد»، و «تعظیم شعائر الهی» بوده و با توجه به نقشی که مساجد بعنوان محور محلات زندگی ایفاء می‌نمود به گونه‌ای که خانه‌ها گرداگرد آن ساخته می‌شد و مسجد محل صدور معنویت و امنیت و آرامش بود و اهل هر محله شخصیت‌اش به مسجدی بودن معلوم می‌گردید، اهتمام حکومت مهدوی به ساخت و ساز محلات مسجد محور و زیباسازی و مقاوم سازی و هنرنمایی در مساجد معطوف می‌گردد. بدیهی است که بستر گسترش تمدن و پیشرفتهای علمی و تکنولوژیهای مدرن، طبعا روزبه روز مطابق با تحولات و پیشرفتهای زمان، برشکوفایی و هنرنمایی مساجد مسلمین خواهد افزود. نگاهی به روایات وارده در این موضوع، ما را با برنامه‌های حضرت مهدی (علیه السلام) نسبت به معماری، عمران و آبادانی مساجد آشنا می‌سازد.

منع از تخریب مساجد

در عصر ظهور از تخریب مساجد جلوگیری می‌شود و حضرت مهدی برنامه‌های خویش را به یاران و اصحاب خود اعلام می‌دارد و از تک تک آنها تعهّد و بیعت می‌گیرد که طبق دستورات اعلام شده، رفتار نمایند و آنان حق تخلّف از آن را ندارند. از جمله اموری که بر آن بیعت گرفته می‌شود، این است که مساجد را در هنگام درگیری نظامی و فتح شهرها و محلات تخریب نکنند؛ از این رهگذرا هیچ کس به هیچ وجه اجازه ندارد که بدون علت و خودسرانه مسجدی را تخریب کند؛ مگر در مواردی که خود امام صلاح بداند و یا طرحهای توسعه راههای عبور و مرور چنین امری را ایجاب نماید. از امیرمؤمنان علی (علیه‌ السلام) نقل شده است که آن حضرت فرمود: «أَنَّهُ‌ یَأخُذُ البَیعَةَ عَن أَصحابِهِ عَلى اَن لایَسرِقُوا وَ لا یَزِنُوا وَ لا یَسُبُّوا مُسلِما... وَلا یُحَرِّبُوا مَسجِدا، به راستی او (مهدی علیه‌ السلام) از یارانش بیعت می‌گیرد که سرقت نکنند و زنا ننمایند و به مسلمانی دشنام ندهند... و مسجدی را بدون جهت و دلیل [تخریب نکنند.»

تخریب مساجد ملعونه

پیامبر اکرم (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) به فرمان الهی دست به تخریب مسجد ضرار زد که توسط دوازده نفراز منافقان ساخته شده بود؛ چنان که در قرآن کریم می‌خوانیم: «وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِیقًا بَینَ الْمُؤْمِنِینَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَلَیحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا الْحُسْنَى وَاللَّهُ یشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ» (توبه/107) «و [گروهی از منافقین] کسانی هستند که مسجدی ساختند برای زیان [به مسلمانان] و [تقویت] کفر و تفرقه میان مؤمنان و کمینگاه برای کسی که با خدا و پیامبرش از پیش مبارزه کرده بود و سوگند یاد می‌کنند که نظری جز نیکی [و خدمت] نداشته‌ایم؛ امّا خداوند گواهی می‌دهد که آنها دروغگو هستند. [ای پیامبر!] هرگز در آن [مسجد] قیام [و عبادت] نکن!» پس از نزول آیه، پیامبر اکرم (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) به عاصم بن عدی عَجلانی و مالک بن رُختُم سالمی دستور داد که آن مسجد را تخریب کنند. از این رو این چهار مشخصه در ساختن هر مسجدی باشد، در زمان حضرت حجّت (علیه‌ السلام) نیز تخریب می‌شود: مسجدسازی با هدف ضرر زدن و یا بروز ضرر از جانب مسجد به اسلام: «ضِرارا»، مسجدسازی با هدف ترویج کفر: «وَکُفرا، مسجدسازی با هدف تفرقه اندازی در میان مؤمنان: «وَ تَفرِیقا بَینَ المُؤمِنِینَ»، و ساخت مسجد برای اعلان جنگ با خدا و رسول خدا (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) : «وَ ارصادا لِمَن حارَبَ اللهَ وَ رَسُولَه». مساجدی که بر اساس نیات پلید ساخته شده باشد نیز توسط آن حضرت تخریب می‌شود. ابو بصیر از امام باقر (علیه‌ السلام) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: «إذا قامَ القائِمُ سارَ إِلَى الكُوفُةَ فَهَدَّمَ بِهَا اَربَعَةَ مَساجِدَ وَ لَم یَبقَ مَسجِدٌ عَلى وَجهِ الأَرضِ لَهُ شُرَفٌ اِلَّا هَدَمَها؛ هنگامی که قائم (علیه‌ السلام) قیام کند، به کوفه رود و در آنجا چهار مسجد را ویران کند و مسجد کنگره داری در روی زمین نباشد، جز آنکه حضرت آن را خراب سازد.» در روایت دیگر، ابو بصیر از حضرت صادق (علیه‌ السلام) نقل کرده است كه آن حضرت فرمود: «اِذا قامَ القائِمُ (علیه‌ السلام) دَخَلَ الكُوفَةَ وَ اَمَرَ بِهَدمِ المَساجِدِ الأَربَعَةَ حَتّى یَبلُغَ اَساسَها وَ یُصَیِّرُها عَرِیشا كَعَرِیِشِ مُوسى وَ یَكُونُ المَساجِدُ كُلُّها جُمّا لا شُرَفَ لَها كَما كانَ عَلى عَهدِ رَسُولِ اللهِ (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) ؛ و آن گاه كه قائم (علیه‌ السلام) قیام کند، داخل کوفه شود و دستور انهدام مساجد چهارگانه را صادر فرماید تا به پایه‌های آنها برسد و آنها را همانند سایبان حضرت موسی (علیه‌ السلام) قرار می‌دهد و کلیه مساجد، ساده و بدون کنگره خواهند بود؛ آن گونه که در زمان رسول خدا (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) [ساده و بی‌آلایش] بودند.» (مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج52 ص 332 و ص 333 مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1407 ق.)

توسعه فیزیکی مساجد

تحول عظیمی که در دوران ظهور امام مهدی (علیه‌ السلام) رخ می‌دهد و اسلام جهانگیر و عالمگیر می‌شود، توسعه مساجد بر اساس تقوا و پاکی، بیش از گذشته می‌باشد؛ چرا که توسعه اسلام و ازدیاد مسلمانان و روی آوردن به مساجد و معنویات چنین امری را به دنبال خواهد داشت. مفضّل بن عمراز امام صادق (علیه‌ السلام) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: «اِذا قامَ قائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) بَنی فِی ظَهرِ الکُوفَةَ مَسجِدا لَهُ‌ اَلفَ بابٍ وَاتَّصَلَت بُیُوتُ اَهلِ الكُوفَةَ بِنَهَرِ كَربَلاءَ؛ هنگامی که قائم آل محمد (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) قیام نماید، در پشت کوفه مسجدی می‌سازد که دارای هزار در خواهد بود و خانه‌های مردم کوفه به نهر کربلا متصل می‌شود.» امیرالمؤمنین (علیه‌ السلام) هنگامى كه به شهر «حیرةَ» رسید، فرمود: «یَتَّصِلَنَّ هذِهِ بِهذِهِ وَ أَو مَأَ بِیَدِهِ اِلِى الكُوفَةِ وَ الحِیرَةِ حَتّى یُباعَ الذِراعُ فِیما بَینَهُما بِدَنانِیرَ وَ لَیُبنُیُنَّ بِالحِیرَةِ مَسجِدٌ لَهُ خَمسُمائَةِ بابٍ یُصَلِّى فِیهِ خَلِیفَةُ القائِمِ علیه السلام لِأَنَّ مَسجِدٌ الكُوفَةِ لَیَضِیقُ عَلَیهِم...؛ [روزى برسد که] این به آن وصل شود. و با دستش اشاره به کوفه و حیره کرد. و [چنان مرغوبیّت پیدا کند که] یک ذراع زمین آن به چند اشرفی فروخته شود و مسجدی در حیره بنا شود که دارای پانصد درب خواهد بود و نماینده قائم در آن نماز می‌گزارد؛ زیرا مسجد کوفه برای آنها تنگ خواهد بود.» راوی می‌گوید: من عرض کردم که‌ای امیرمؤمنان! آیا مسجد کوفه در آن روز گنجایش این همه جمعیّت را که می‌فرمایید، دارد؟ فرمود: چهار مسجد برای قائم ساخته می‌شود که مسجد کوفه کوچک‌ترین آنهاست. مسجد فعلی کوفه و دو مسجد دیگر در آن روز در این دو طرف کوفه واقع است. و با دست مبارک اشاره به نهر اهل بصره و کوفه و نجف کرد.» (مجلسی، محمد باقر بحارالانوار، ج53، ص11)

تغییرات در مسجد الحرام و مسجد النبی (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله)

در طول تاریخ دستهای غیر معصوم در اطراف مکّه و مسجد الحرام و همین طور در مسجد النبى (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) تغییراتی به وجود آورده‌اند که یقینا برخی از آنها مرضی معصومان علیهم السلام و نبی مکرّم نیست. در عهد ظهور، این دو مسجد مهم و با عظمت به حالت اوّلیه دوران پیامبر (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) برخواهند گشت همانطور که در حدیثی از امام صادق (علیه‌ السلام) نقل کردیم، هنگام قیام قائم (علیه السلام) کلیه مساجد، ساده و بدون کنگره؛ آن گونه که در زمان رسول خدا (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) بود، تغییر شکل داده می‌شود. اطلاق این روایت شامل مسجد الحرام و مسجد النبی (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) نیز می‌گردد از آنچه گفته شد، می‌توان به دست آورد که سیمای مساجد در عصر ظهور این گونه خواهد بود: 1. رعایت اصل سادگی در بنا و ساخت مساجد؛ 2. دوری از تجمل‌گرایی و زدودن بدعتها و ظواهر غیر اسلامی؛ 3. احیای ارزشهای اسلامی دوران بعثت پیامبر اکرم (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) در معماری مساجد؛ 4. توجّه به معنویت مساجد و پرهیز از ظاهرآرایی. (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج52، ص374، ح173.)

مسجد مرکز حکومت و سکونت

هر حکومتی نیاز به مرکز فرمانروایی و دارالاماره دارد که در آنجا به امور کشوری رسیدگی می‌شود. در زمان پیامبر اکرم (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) طبق این اصل عمومی، مدینه مرکزیت یافت و مسجد النبی (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) به عنوان ستاد فرماندهی آن حضرت قرار گرفت. حضرت مهدی (علیه‌ السلام) نیز به عنوان آخرین جانشین پیامبر (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) و مُصلح جهانی و بنیانگذار حکومت واحد جهانی نیاز به چنین مرکز و تشکیلاتی دارد. از روایات استفاده می‌شود که حضرت مهدی (علیه‌ السلام) همچون جدّش رسول خدا (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) از مکّه ظهور می‌کند و مانند امیرمؤمنان علی (علیه‌ السلام) کوفه را مقرّ حکومت خویش قرار می‌دهد و مسجد کوفه را دارالامارة خویش و مسجد سهله را محل سکونت خود قرار می‌دهد در مورد مقرّ حکومت آن حضرات، امام صادق (علیه‌ السلام) فرمود: «دارُ مُلکِهِ الکَوفَةُ‌ وَ مَجلِسُ حُكمِهِ جامِعُها وَ بَیتُ مالِهِ وَ مَقسَمُ غَنائِمِ المُسلِمِینَ مَسجِدُ السَّهلَةِ؛ مقرّسلطنت وى شهر کوفه است و محل حکومتش مسجد جامع کوفه و بیت المالش و محل تقسیم غنائم مسلمین، مسجد سهله است.» و در جای دیگر فرمود: «کَیفَ اَنتُم لَو ضَرَبَ اَصحابُ القائِمِ الفَساطِیطَ فِی مَسجِدِ الكُوفانِ ثُمَّ یَخرُجُ اِلَیهِمُ المِثالُ مُستَأنَفُ اَمرِ جَدِیدٌ عَلَى العَرَبِ شَدِیدٌ؛ چگونه خواهید بود زمانی که اصحاب قائم خیمه‌ها در مسجد کوفه برافرازند آن گاه فرمان کاملاً جدیدی برای آنها صادر شود [که انجام آن] بر عرب بسیار دشوار باشد.» امّا در مورد سکونت آن حضرت در مسجد سهله نیز روایات فراوانی وارد شده است که از جمله ابو بصیر می‌گوید: امام صادق (علیه‌ السلام) فرمود: «کَأَنِّی اَری نُزُولَ القائِمِ فِی مَسجِدِ السَّهلَةِ بِاَهلِهِ وَ عِیالِهِ قُلتُ یَكُونُ مَنزِلَهُ جُعِلتُ فِداكَ قالَ نَعَم كانَ فِیهِ مَنزِلُ اِدرِیسَ وَ كانَ مَنزِلَ اِبراهِیمَ خَلِیلِ الرَّحمنِ وَ ما بَعَثَ اللهُ نَبِیًا اِلاَّ وَ قَد صَلِى فِیِه وَ فِیِه مَسکَنُ الخِضرِ؛ گویا من فرود آمدن قائم را با خانواده‌اش در مسجد سهله می‌نگرم. گفتم: فدایت شوم! آیا آنجا اقامتگاه او می‌شود؟ فرمود: بلی، در آن مسجد اقامتگاه ادریس (علیه السلام) و ابراهیم خلیل الرحمان (علیه‌ السلام) نیز بوده و خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرده، مگر اینکه در آن مسجد نماز گزارده است. همچنین سکونتگاه خضر (علیه‌ السلام) در آن است.» و در جای دیگر، حضرت صادق (علیه‌ السلام) وقتی اسم از مسجد سهله برده شد، فرمود: «اَما اَنَّهُ مَنزِلُ صاحِبِنا اِذا قَدِمَ بِأَهلِهِ؛ همانا آن مسجد منزل صاحب ما [حضرت مهدی علیه‌ السلام ] است، آنگاه که با خاندانش بیاید. (براقی نجفی، سید حسین، تاریخ کوفه..، ص39)

مسجد دانشگاه علوم قرآن

در دوران عصر ظهور تحولات وسیعی در مساجد ایجاد می‌شود؛ از یک طرف، بدعتها و خرافات در مساجد برخورد می‌شود و مساجد ضرارگونه تخریب می‌شوند و از طرف دیگر مساجد توسعه فیزیکی یافته و بر معنویات آن افزوده شده، تبدیل به مراکز تعلیم و تعلّم و دانشگاه علوم قرآنی همچون زمان رسول الله (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) می‌گردد. مساجد از همان آغاز فقط محل عبادت نبود؛ بلکه در آنجا به امور اجتماعی، سیاسی و نظامی نیز رسیدگی می‌شد و از همه مهم‌تر مرکز آموزش و تعلیم علوم دینی و قرآنی بود. در دوران خاتم اوصیاء حضرت مهدی (علیه‌ السلام) نیز مسجد، مرکز و دانشگاه علوم اسلامی، مخصوصاً علوم قرآنی می‌شود. در این زمینه، روایات فراوانی داریم که به یک نمونه اشاره می‌شود: علی (علیه‌ السلام) فرمود: «کَاَنِّی اَنظُرُ اِلی شِیعَتِنا بِمَسجِدِ الكُوفَةِ وَ قَد ضَرَبُوا الفَساطِیطَ یُعَلَمُونَ النّاسَ القُرآنَ كَما اُنزِلَ؛ گویى شیعیانمان را در مسجد کوفه می‌بینم که چادرهایی زده‌اند و قرآن را آن چنان که نازل شده، به مردم می‌آموزند.» از آنچه گفته شد، به دست آمد که در عصر ظهور تحولات وسیعی در مساجد ایجاد می‌شود؛ مسجد کوفه نیز به عنوان مقرّ حکومت حضرت مهدی (علیه‌ السلام) و مسجد سهله به عنوان محل سکونت او و عائله‌اش انتخاب می‌گردد. (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج52، ص374، ح173.)

حجرات کسبب و تجارت

یکی از فضاهایی که معماری قرآنی در عصر ظهور آن را متحول می‌کند فضای حجرات کار و کسب و تجارت می‌باشد. در معماری قرآنی فضای حجرات به گونه‌ای تنظیم و ترسیم شده است که کاسب و مشتری را به یاد خدا و نظارت و سماعت الهی می‌اندازد و معاد و حساب و کتاب را به انسان تذکر می‌دهد. «فی بیوت اذن الله ان ترفع و یذكر فیها اسمه یسبح له فیها بالغدو و الاصال.......ذكر الله و اقام الصلوه و ایتاء الزکوه» (نور/ 36 و37) و کاسب و تاجر با نام و یاد خدا و با توکل به او و با اخلاق اسلامی و به نیت کمک به مسلمین و دستگیری از آنها به کار و کسب حلال می‌پردازد در این حجره برهنه‌گی و بی‌بند و باری و چشم چرانی نوامیس مردم یا کالاهای دشمنان اسلام تبلیغ و ترویج نمی‌شود و کاسب با مرام دینی خود مانع اسراف و اسرافگرایی و حرص بر زیاده‌خواهی و فزون طلبی می‌گردد رنگ حجره و نور حجره و تبلیغات و صوت حجره دروغین و تدلیس و ضایع کننده حقوق همسایگان و مشتریان نیست جوان عذب و دختر بزک کرده به عنوان جلب مشتری بیشتر مورد سوء استفاده قرار نمی‌گیرد بازار مسلمین محل ازدحام و اختلاط زن و مرد نامحرم نیست در بازار، مسجد و مدرسه علمیه و حسینیه و ذکر خانه همه و همه کاسب و تاجر را به خدا و سیره و سنت رسول الله و ائمه اطهار (علیهم‌ السلام) رهنمون می‌سازد در حکومت امام مهدی (علیه‌ السلام) محل‌های کسب سامان داده می‌شود و فرهنگ معماری قرآنی بر محیط‌های کار و کسب حاکم می‌گردد. (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج53، ص11)

نتیجه:

برایندهای این مقاله به ترتیب عبارتند از:
1) معرفی و آشنا سازی با شاخصه‌های معماری و جهاد خانه‌سازی انبیاء و اولیاء (علیهما‌ السلام) در قرآن کریم
2) تبیین عوارض و آثار سوء معماری سکولار و غیردینی و آثار اسفبار آن در عصر انتظار
3) ارائه وضعیت مطلوب معماری و خانه‌سازی قرآنی در عصر حکومت امام مهدی (علیه‌ السلام)
4) توجه به ظرائف و آثار و برکات معماری و خانه‌سازی قرآنی در عصر حکومت امام مهدی (علیه‌ السلام)
5) رویکرد عالمانه منتظران و زمینه سازان حکومت مهدوی (علیه السلام) به معماری قرآنی و اجرای آن در سطح جامعه اسلامی
6) رعایت اصل سادگی، بی‌آلایشی و بی‌پیرایگی در ساخت و سازها مبتنی بر معماری قرآنی
7) دوری از تجمل‌گرایی و زدودن بدعتها و ظواهر غیر اسلامی از معماری عصر ظهور و حاکم ساختن معماری ذکر به جای معماری غفلت
8) احیای ارزشهای اسلامی دوران بعثت پیامبر اکرم (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) و ائمه اطهار (علیهم‌ السلام) در معماری مساجد و خانه‌ها و توجه به معنویت در خانه‌ها مساجد و پرهیز از تجملگرایی نامطلوب و اسراف.

پی‌نوشت‌ها

1- دانشیار دانشگاه اصفهان و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان- گروه قرآن و حدیث، 0913-3136078
. bayanelm @ yahoo.com.
2- دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان 0913-3046452
kosar 1380 @ chmail.ir.

منابع تحقیق :
1- آشوری، داریوش، تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ، تهران، مرکز اسناد فرهنگی آسیا، 1357.
2- ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، نشر دار سید الشهداء (علیه السلام) ، قم، 1405.
3- ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، دفتر انتشارات اسلامی قم، 1365ش .
4- ابن شعبه حرّانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) ، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1366ش.
5- اصغری، یوسف، شرایط کلّی مسکن از دیدگاه منابع اسلامی، فصلنامه علمی تخصصی محفل شماره دوازدهم.
6- برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، دارالکتب الإسلامیة، قم، 1371ق.
7- بنی گلستانی، محمد، سیمای جهان در عصر امام زمان، قم، انتشارات جمکران، 1385.
8- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، انتشارات دنیای دانش، تهران، 1382.
9- حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه، موسسه آل البیت، قم، 1409 ق.
10- راوندی، قطب الدین سعید بن هبه الله. قصص الانبیاء (علیه السلام) ، مشهد: مرکز پژوهشهای اسلامی.
11- دائرة المعارف، بریتانیکا، مدخل معماری اسلامی، 2003.
12- شریف رضی، محمد بن حسین.، نهج البلاغه قم، هجرت، 1414 ه ق.
13- شریف الرضی، محمد بن حسین، دیوان الشریف، نشر دار الجیل، بیروت،
14- شیرودی، مرتضی، جهانی سازی در عرصه فرهنگ و سیاست، زمزم هدایت، 1368.
15- صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، علل الشرائع نشر مکتبه الحیدریه، نجف، 1385 هـ.ق.
16- صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، من لایحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1413ق.
17- طبرسی، حسن بن فضل،، مکارم الأخلاق، قم: شریف رضی.
18- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
19- طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الأحکام، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
20- طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، بی‌جا، الموسسه المعارف الاسلامیه، بی‌تا.
21- فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضه الواعظین و بصیره المتعظّین، قم:رضی. 14.. 15.
22- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الإسلامیه، تهران، 1389ش.
23- کلینی، محمد بن یعقوب، فروع کافی، نشر: قدس ،قم، 1388ش.
24- گلی زواره، غلامرضا، احکام و آداب مسکن، نور السجاد، قم، 1383ش.
25- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء، 1403ق.
26- مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالانوار، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1415 ه ق.
27- مفید، محمد بن محمد. الإرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم: کنگره شیخ مفید.
28- نوری، حسین بن محمد تقی.، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسه آل البیت (علیه السلام) .
29- نوری، میرزا حسین، (محدث نوری) ، مستدرک الوسائل، انتشارات مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، قم 1408ه.
منبع مقاله :
مؤسسه فصلنامه قرآنی کوثر، (1394) ، فصلنامه قرآنی کوثر، اصفهان، فرزانه، شماره 53